WOLLEN

Türkçe’de «Bugün sinemaya gitmek istiyorum. – Annem size gelmek
istiyor. – Biraz gezmek istiyoruz.» gibi cümlelerde gördüğümüz «istemek»
fiili Almanca’da wollen [vollen] ile karşılanır. Wollen cümle içinde aynı
können gibi kullanılır.
Örneğin, «gitmek istiyorum, gitmek istiyorsun, gitmek istiyor,…»
derken «gitmek» fiilinin hiç değişmediğini, buna karşılık «istemek» fiilinin şahıslara göre çekimlendiğini görüyoruz. Almanca’da da wollen yardımcı fiili aynı şekilde şahıslara göre çekimlenir. Yalnız özel bir durum gösterdiği için çekimlenmesin! iyi öğrenmek gerekir.

Können ile yapılan cümlelerde genellikle baştan ikinci yerde können’in
özneye göre çekimlenmiş şeklinin bulunduğunu ve yapmaya muktedir ol-
duğumuz işi gösteren fiilin de cümlenin en sonunda yer aldığını öğrenmiştiniz.Wollen yardımcı fiilini de cümle içinde aynı şekilde kullanırız. WoIlen’in cümlenin öznesine göre çekimlenmiş şekli ikinci yere, yapmak istediğimiz şeyi gösteren fiil değişmeden mastar halinde en sona konur.

Şimdi wollen ile daha uzun cümleler yapalım.

Görüldüğü gibi wollen ile cümle kuruluşu kolaydır. Cümlede ikinci yere wollen’in çekimlenmiş şeklini, en sona da asıl fiili mastar halinde getirmek yeter.
Cümlenin öznesi şahıs zamiri değil de bir tekil isimse, öbür fiillerde
olduğu gibi cümlede ikinci yere wollen’in er, sie, es ile kullanılan şekli, yani
will gelir. Özne çoğul ise wollen olduğu gibi, hiç değişmeden kullanılır. Her
iki halde de esas fiil, yani yapmak istediğimiz işi gösteren fiil gene en sonda yer alır .

Soru

Cümleyi soru haline koymak için fiili başa getirmek gerektiğini daha
önce öğrenmiştiniz. Wollen’i de cümlenin başına getirirsek soru cümlesi
yapılmış olur.

MÜSSEN

Türkçe’de «Bu işi bugün bitirmeye mecburuz. – Bu çalıştırmaları yapmaya mecburum. – Küçük çocuk babasının sözünü dinlemeye mecburdur.»
gibi cümlelerde kullandığımız «mecbur olmak» yardımcı fiili Almanca’da
müssen [müssen] ile karşılanır. Ekseriya Türkçe’de «mecbur olmak» yerine daha başka kelimeler kullanırız. Örneğin, «Gitmeye mecburum.» ye-

rine «Gitmeliyim.» veya «Gitmem gerekiyor.» «Gitmek zorundayım» da denebilir. Cümle içinde bunlardan hangisi kulağa hoş geliyorsa onu tercih
etmemiz gerekir.
Können., wollen, ve müssen yardımcı fiilleri hepsi belirli bir guruptandır. Bu gurupta daha başka yardımcı fiiller de vardır. Bunların hepsi cümle içinde aynı şekilde kullanılırlar. Hepsi özel bir durum gösterirler, kendilerine özgü bir çekimleri vardır.

Müssen şu şekilde çekimlenir:

Bu yardımcı fiil de aynı können ve wollen gibi kullanılır.

soru

Müssen’i cümlenin başına alarak o cümleyi soru haline getirebiliriz.

DÜRFEN

Dürfen [dürfen] de wollen, können, müssen cinsinden bir yardımcı fiildir. Cümle içinde aynı bu yardımcı fiiller gibi kullanılır. Türkçe’ye « bilmek» olarak çevrilir. Können’in de aynı şekilde Türkçe’ye çevrildiğini gördük, ama bu iki yardımcı fiil arasında önemli bir fark vardır. Können’i
yapmaya muktedir olduğumuz işleri gösteren yerlerde, dürfen’i ise yapmaya izinli olduğumuz, yani yapmamıza müsaade edilen işleri belirten yerlerde kullanırız.
Dürfen de bu gruptaki diğer yardımcı fiiller gibi özel bir durum gösterir. Çekimlenmesini onun için iyi öğrenmek gerekir.

Dürfen’in cümle içinde aynı wollen, können, müssen gibi kullanıldığım
söylemiştik. Şu halde dürfen’in cümlenin öznesine göre çekimlenmiş şekli
ikinci yerde, yapmaya izinli olduğumuz işi gösteren fiil de en sonda bulunur.

Şimdi, dürfen ile uzun cümleler yapalım.

KÖNNEN

Türkçede «kırabilmek, açabilmek, okuyabilmek, uyuyabilmek, alabilmek» gibi, fiillerin sonuna eklediğimiz «-bilmek» yardımcı fiili nasıl «güç,
bilgi, kuvvet» anlatıyorsa, bu yardımcı fiilin Almanca karşılığı olan können
kelimesi de ayni anlamları verir. Türkçede fiillerin sonuna eklediğimiz
«-bilmek» yardımcı fiiline karşılık können yardımcı fiili Almancada daha
değişik bir şekilde kullanılır.
«gidebilirim, gidebilirsin, gidebilir, gidebiliriz,…» derken «-bilmek»
yardımcı fiilinin şahıslara göre çekimlendiğini görüyoruz. Almancada da
können yardımcı fiili şahıslara göre çekimlenir.

Können’in çekimde özel bir durum gösterdiğini görüyorsunuz. Bu yüzden çekimlenmesini çok iyi öğrenmeniz gerekir.
Können’le yapılan cümlelerde diğer fiillerde olduğu gibi baştan ikinci
yerde können bulunur. Yapmaya muktedir olduğumuz işi gösteren, yani
«-bilmek» yardımcı fiilinin önüne eklenen fiil ise Almancada cümlenin en
sonuna gider. Bu da Türkçeden çok farklıdır.

Görüldüğü gibi können ile cümle teşkili çok kolaydır. Yapılacak şey
cümlede ikinci yere können’in özneye göre çekimlenmiş bir şeklini getirmek, cümlenin sonunu da esas fiili koymaktır.
Cümlenin öznesi şahıs zamiri değil de tekil bir isimse diğer fiillerde
olduğu gibi cümlede ikinci yere können’in er, sie, es ile kullanılan şekli,
yani kann gelir. Özne çoğul bir isimse können olduğu gibi kullanılır. Esas
fiilse her iki halde de gene en sona gider.

Soru

Cümleyi soru yapmak için fiilini cümlenin başına getirmek gerektiğini biliyoruz. Können’i de cümlenin başına getirirsek cümle soru haline girer.

sollen

Sollen [zollen] şeklinde okunur. Türkçede, «Yatakta kalmalıyım.» «Bu
haplardan günde üç kere almalı (dır).» «Bugün okula gitmelisin.» gibi
cümlelerde görülen «-meli-, -malı-» takısı Almancada sollen ile karşılanır. Daha önce öğrendiğimiz müssen yardımcı fiilinin de anlam bakımından sollen’e benzer şekilde Türkçeye çevrildiğini görmüştük. Aralarındaki farkı şöyle açıklayabiliriz: Müssen, kanunların veya tabiatın beni
bir işi kesinlikle yapmaya mecbur ettiğini ve benim yapmaktan başka bir
çarem olmadığını belirtir. Sollen’de ise gene emir, istek gibi faktörlerin
meydana çıkardığı bir mecburiyet vardır, ama müssen’de olduğu gibi buna riayet etmeye mecbur değilizdir; istediğimizi yapabiliriz. Bu farkı kısaca şöyle özetleyebiliriz: sollen, müssen’e nazaran daha hafif bir mecburiyet gösterir.
Sollen’in Türkçeye çevrilişinde «-meli-, -malı-» yerine başka şekiller
de kullanılabilir. Yerine göre «çalışmalıyım», «çalışsam iyi olur», «çalışmam gerekiyor» şekillerinden biri tercih edilebilir.
Sollen özel bir durum gösterir. Aşağıda şimdiki zaman ve Imperfektteki çekimlerini görüyorsunuz:

Sollen’in cümle içindeki yeri hakkında kısa bir hatırlatma yapalım:
Bu gruba dahil olan diğer yardımcı fiiller gibi cümlede ikinci yere sollen’in
özneye göre çekimlenmiş şekli gelir. Esas fiil ise hiç değişmeden mastar
halinde en sona gider.

mögen

(mö:gen] olarak okunur. Türkçeye «istemek», «arzusunda olmak»
şeklinde çevrilebilir. Wollen yardımcı fiili de aynı şekilde Türkçeye çevriliyordu. Mögen daha nazik hitaplarda, sorularda, özellikle yemeklerdeki ve alışverişteki konuşmalarda çok kullanılır.
Aşağıda şimdiki zaman yerine kullanılan, fakat aslında şimdiki zaman olmayan çekimlenir esi gösterilmiştir. Bu noktaya, ileride mögen fiilinin başka birçok anlamlara gelen ve değişik bir şekilde çekimlenen haline de Taslayacağımız için dikkatinizi çekiyoruz.

Şimdilik mögen’in diğer halleri üzerinde durmayacağız. Yalnız şu
önemli hususa dikkatinizi çekeriz: Mögen ile wollen arasında büyük bir
anlam yakınlığı vardır. Mögen az önce belirttiğimiz gibi nazik hitaplarda
kullanılırsa Imperi’ekti bizim daha önce öğrendiğimiz «wollen» fiilinin Imperfekti ile karşılanır. Bu gibi hallerde mögen’in Imperfekt’i aynı wolleninki gibidir, yani wollte şeklindedir.